از جمله زيباترين مناظر آبي گيلان سبز گیلان تالاب انزلی است. اين تالاب محل تخم ريزي آبزيان و پناهگاه و مأمن پرندگان بومي ومهاجر است. در داخل تالاب ، جزاير زيبايي وجود دارد و دو شهر زيباي انزلي وآب كنار در ساحل آن قرار دارند.

تالاب انزلي باوسعت ۱۸۰ تا ۲۰۰ كيلومترمربع حكم تصفيه خانه را براي آب رودخانه هايي دارد كه به درياي خزر مي ريزد. اين تالاب با بيش از ۱۰۰ گونه پرنده، ۵۰ گونه ماهي ، صدهاگونه موجودات گياهي ، جانوري و ميكروسكوپي و دهها گونه گياهي اكوسيستم كم نظيري دارد. تالاب انزلي از سال ۱۳۵۴ جزو تالابهاي بين المللي تحت حفاظت شد و مهمترين منبع تكثير وتوليد ماهيان خاوياري واستخواني درياي خزراست. تالاب انزلي به عنوان يكي از مهمترين تالابهاي بين المللي چندسالي است با بي توجهي هاي زيادي روبرو شده است. تا آنجا كه اين تالاب درآستانه يك بحران بزرگ كه منجر به نابودي آن مي شود قرار گرفته است. درپي اوج گيري آلودگي و تخريب بندرانزلي كه رسانه های بسياری به آن پرداختند و عمق فاجعه مشخص شد، سازمان ملل متحد به ياري شتافت و قرار بود از امسال اين تالاب بزرگ با پنج ميليون دلار ساماندهي شود. اين تصميم در فهرست برنامه هاي عمران سازمان ملل متحد و محيط زيست (UNDP) سازمان ملل متحد قرار گرفت كه باتوجه به احداث جاده كمربندي بندرانزلي كه ۱۶ كيلومترآن از داخل تالاب انزلي مي گذرد ازاين فهرست حذف شد!!!.

مشخصات و موقعیت جغرافیایی تالاب انزلی :

تالاب انزلي در ساحل جنوب غربي درياي مازندران درغرب دلتاي سفيد رود و درجنوب بندر انزلي گسترده است. اين تالاب از غرب به كيور چال و آبكنار، و از جنوب به صومعه سرا و بخش هاي شهرستان رشت،  محدود شده است.

اين تالاب درقسمت جنوبي بندرانزلي قراردارد وطول متوسط آن درامتداد شرقي- غربي– 30 کيلومتر و عرض متوسط آن در امتداد شمالي - جنوبي تقريبا 3 کيلومترووسعت کنوني آن بيش از 100 کيلومترمربع است. در حالي  که  تالاب انزلي در گذشته با  باتلاق هاي اطراف آن در وسعتي حدود 400 تا 450 کيلومتر گسترده بوده است. حداکثر عمق  آب در بهار 5/2 متر در قسمت غربي وميزان بارندگي دراين منطقه سالانه 1500تا 2000ميلي متراست. 27 رودخانه مهم گيلان به اين تالاب سرازير مي شوند. رودخانه هاي کوچک  و بزرگي  در سمت جنوب ، شرق و غرب به تالاب وارد مي شوند که از مهمترين آنها مي توان به رودخانه بهمبر، ماسوله رودخانه ، قلعه رودخانه پسيخان ، پيربازار و شيجان رود اشاره کرد. همچنين  رودخانه هايي نيز از تالاب خارج مي شوند، که عبارتند از:

تازه بکند، نهنگ روگا، راسته خاله و پير بازار روگا، سوسر روگاه که اين رودخانه ها در جلوي بندر به يک کانال مشترک تبديل شده و ازطريق همين کانال وارد درياي خزر مي شوند.

انزلي ، يکي از جذاب ترين نقاط گردشگري ايران :

شهرستان بندر انزلي در مختصات جغرافيايي 36 درجه و 56 دقيقه تا 37 درجه و 19 دقيقه عرض شمالي از خط استوا و 49 درجه و 16 دقيقه تا 56 درجه و 50 دقيقه طول شرقي از نصف النهار مبداء واقع شده است. شهرستان بندرانزلي كه در ناحيه اي كاملاً جلگه اي به صورت طولي ، در ساحل درياي خزر واقع شده ، داراي آب و هواي معتدل مرطوب است و ميزان بارندگي آن بسيار بالاست و طوريكه سالانه متوسط 1892 ميلي متر بارندگي در اين شهر گزارش مي شود ، ميزان رطوبت نسبي در اين منطقه در سال بين 71 تا 97 درصد در نوسان است.

بندر انزلي يکي از شهرهاي زيباي استان گيلان مي باشد که از نظر قدمت سابقه چندان زيادي ندارد. در سال 838 هجري شمسي انزلي به صورت دهکده اي کوچک به عنوان توقفگاه ماهيگيران و شکارچيان دريايي فعال بوده است. آگوستوس هنري مونساسي که در قرن نوزدهم از اين بندر ديدن کرده ، مي نويسد: « بندر انزلي دهکده اي است با جمعيت حدود 200 يا 300 نفر که در کلبه هاي شني محصور با بيشه هاي پرتقال زندگي مي کنند و به فانوس هاي دريايي و پاروهاي کوچکشان مي بالند». انزلي در محل پيوستن تالاب به درياي خزر و بر روي رسوب هاي دلتايي آن قرار گرفته و به همين علت شهر از 3 قسمت تشکيل شده ، بخش غربي يا انزلي ، بخش مياني يا شبه جزيره ميان پشته و بخش شرقي به نام غازيان.

سواحل ماسه اي انزلي از روزگاران گذشته همواره در مقاطع مختلف سال پذيراي انبوه مسافران بوده است. آنچه سواحل انزلي را از سواحل ديگر درياي مازندران متمايز مي سازد، عمومي بودن سواحل آن است که در دسترس همگان قرار دارد، در حالي که ساير سواحل درياي خزر مورد دخل و تصرف بخش خصوصي قرار گرفته و مسافران محترم بايد از پشت ديوارهاي بلند و ويلاهاي اختصاصي فقط بوي فاضلاب ويلاها را که به دريا مي روند، استشمام کنند.

قايقراني ، ماهيگيري و شکار پرندگان روي تالاب انزلي ، قايقراني در دريا و گردش در پارک و بلوار ساحلي و ديدار از بازار محلي مجموعه اي از خدماتي است که براي گردشگران تدارک ديده شده است. انزلي ، هتلهاي مناسب و تاسيسات اقامتي و پذيرايي و در کنار آن تعدادي تاسيسات گردشگري از قبيل اردوگاه جهانگردي ، دهکده ساحلي و شهرکهاي توريستي دارد.

علاوه بر آن بسياري از خانوارهاي ساکن شهر اتاقهاي اضافي خود را به مسافران اجاره مي دهند. اين پانسيون هاي خانگي زير پوشش اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي استان قرار داشته و با نظارت آنان فعاليت مي کنند. ديدني هاي شهر انزلي مثل تاسيسات اسکله ، گمرک شهر، شيلات ، بلوارهاي ساحلي ، تالاب انزلي ، کاخ و باغ ميان پشته ، بازار، ميدان شهر و تعدادي ديگر آثار تاريخي و باستاني موجب مي شوند که گردشگران از اوقات فراغت خود به بهترين نحو بهره بگيرند. مهمترين و جالب ترين نقطه شهر انزلي ، تالاب آن است.

از ديدني هاي ديگر انزلي ، محوطه فانوس دريايي يا برج ساعت است. در ساحل انزلي و در دل دريا، فانوسي دريايي مشاهده مي شود که در سال 1230تا 1234 هجري قمري در زمان حکومت ناصرالدين شاه توسط خسروخان گرجي حاکم وقت ساخته شده است. اين فانوس دريايي با روغن چراغ روشن مي شده و براي راهنمايي دريانوردان به کار مي رفته است. در سال 1369 هجري شمسي ، شهرداري بندر انزلي اين فانوس را تعمير کرده و يک ساعت چهارسوي جديد بر بالاي منار قرار داده که در حال حاضر نيز کار مي کند. بناي شهرداري انزلي نيز يک بناي تاريخي زيبا و ضمنا از نظر تاريخي قابل توجه است ، زيرا شهرداري بندر انزلي اولين شهرداري ايران است. اين بنا در سال 1310 هجري شمسي ساخته شده است.

«زنزلي » بمعني « بمان و توقف كن » مي ناميده اند ، يا در روايتي فرمانده قشون عرب به منظور استراحت نفراتش ، اين محل را « انزل » يعني « فرود آييد » خوانده انزلي را به معناي « لنگرگاه » و يا « دروازه » نيز مي دانند اما بعضي معتقدند دو برادر به نام « غازان خان » و « انزل خان » بانيان شهر بودند و نام غازيان و انزلي از اينجا گرفته شده است. نام انزلي به پيشينه تاريخي اش در بيشتر شهرهاي اروپايي شناخته شده است و به لحاظ وجود گمرگ و ارتباط تجاري از زمان هاي دور نزد تجار ايراني و خارجي به دروازه اروپا شهرت يافته بود.

سرسبزی و لطافت، شادابی، طراوت، زیبائی و ابهت همگی نعمت و سخاوت  پروردگارند که مرهون نزولات آسمانی وگستره‌های آبی درخطه گیلان می‌باشند. رودها ورودخانه‌ها، آبگیرها وتالاب‌ها همه پنجه درپنجه هم جان تشنه گیلان زمین را سیراب میکنندکه حاصل این همکاری زمین‌هائی آباد و پرمحصول است.یکی ازاین پهنه‌های آبی وشاید مهم‌ترین آنها، ”تالاب انزلی“ است که با تمام زیبائی و عظمتش، سخاوتمندانه  خود را  بر تن زمین  جاری  کرده و هزاران هزار موجود زنده را در دامان خود می‌پرورد.تالاب انزلی یکی از ۱۸ تالاب بین‌المللی  ایران در کنوانسیون ”رامسر“ و یکی از نقاط استثنائی و بسیار متنوع  از نظر اکولوژیک و زیستی در سطح جهان است، مجموعه‌ای از گیاهان و جانوران گوناگون و مناظری بدیع و بی‌نظیرکه همانند آلبومی زنده، شاهکار خداوند را در برابر دیدگان مشتاقان و عاشقان  طبیعت  به نمایش گذارده است تا لذت ببرند، شاکر باشند، اذهان مخرب را آگاهی بخشند و ازطبیعت حمایت کنند که ”آب رفته به جوی باز نمی‌گردد“.این تالاب که در حصار شهر انزلی گرفتار آمده ، از بی ‌مهری انسان‌ها نیزبی‌بهره نماند است ومشکلات ومسائلی را تحمل می‌کند که ادامه آن می‌تواند به نابودی این اکوسیستم غنی و ثروت عظیم‌الهی بینجامد.

●سیمای جغرافیائی و اقلیمی تالاب انزلی

تالاب انزلی در استان گیلان در جنوب دریای خزردر ۳۷ درجه و ۲8 دقیقه عرض شمالی و ۴۹ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی واقع است.وسعت این  تالاب  در سال‌های  ۱۳۵۵ ـ ۱۳۵۰ شمسی حدود ۲۰ هزار هکتار بود. از سال ۱۳۵۶ به بعد توسط اشخاص یا نهادها واگذار شد، به‌طوری که در سال ۱۳۶۰ وسعت آن به ۱۶ هزار هکتاررسید.این اعداد و آمارنگران  کننده تا حدودی می‌توانند میزان تخریب و هجوم به تالاب و همچنین آیندهٔ نه چندان روشن آن  را در صورت عدم توقف این روندرا یادآورشوند.درحال حاضرطول متوسط تالاب در امتداد شرقی   ـ غربی،حدود ۳۰ کیلومتروعرض متوسط آن در امتداد شمالی ـ جنوبی حدود ۳ کیلومتراست. عمق تالاب در نقاط مختلف آن بین ۸۰/۲ ـ ۲۵/۱ متر متغیر است. این تالاب  از طریق  یک کانال کشتیرانی ۱۸۰۰ متری، با دریای خزر  مرتبط  است. از نظر موقعیت  جغرافیائی  در تالاب انزلی می‌توان چهار بخش متمایز را مشاهده کرد:

۱. بخش شرقی، که دارای عمق بسیار کمی است.

۲. بخش مرکزی؛

۳. بخش غربی، که عمیق‌ترین بخش تالاب است.

۴. بخش سیاه‌کشم، که به‌دلیل خصوصیات ویژه به‌عنوان منطقه حفاظت شده تعیین شده است.

همانطورکه گفته شدتالاب انزلی درمنطقه گیلان واقع است درنتیجه ازمشخصات اقلیمی منطقه تبیعت می‌کند. درجه حرارت آن تابع حرارت محیط اطراف است و تغییرات درجه حرارت در شبانه‌روز زیاد نیست.حداقل آن صفر درجه و حداکثر آن بین ۳۶ ـ ۳۳ درجه  سانتیگراد است. بارندگی  در بیش  از ۹۵ درصد منطقه  بیشتر از ۸۰۰ میلیمتر و میانگین  بارش  سالانه  بین ۲۰۰۰ ـ ۱۵۰۰ میلیمتر است و میانگین سالانه رطوبت نسبی آن از ۸۲ درصد فراترمی‌رود.

●اندوختگاه‌های تالاب انزلی

تالاب‌ها و اکوسیستم‌های آبی هرکشورارزش‌های فراوانی به‌ویژه ازجنبه زیست‌ محیطی دارند و به‌ عنوان سرمایه‌های  ملی  و گاه  بین‌المللی ، باید از آنها حفاظت کرد. بهره‌وری  درست و مستمر از منابع طبیعی با روش‌های صحیح و مدیریت  آگاهانه  تضمین  می‌‌شود  و ایجاد  این تعادل مناسب زیستی بین اعضاء تشکیل ‌دهنده چرخه  حیات ، بشر را  به‌ سوی رشد و تکامل سوق می‌دهد.تالاب  انزلی  نیز یکی از این اکوسیستم‌هاست که به تشخیص  کارشناسان محیط زیست مناطقی از آن تحت عناوین مختلف مورد توجه  قرار گرفته  است. این  مناطق عبارتند از:

۱. منطقه حفاظت شده سیاه‌کشم که درجنوبی‌ترین بخش تالاب واقع است ودر برگیرنده ۴۵۰۰ هکتار از اراضی ماندابی نزدیک تالاب می‌باشد.

۲. پناهگاه حیات‌وحش سلکه که در جنوب ‌شرقی  تالاب  واقع  است و وسعت آن ۳۶۰ هکتار می‌باشد.

۳. منطقه شکار ممنوع سرخان کل.

●پوشش گیاهی تالاب انزلی

در گذشته هاي نه چندان دور، اراضي پيرامون تالاب انزلي تحت تأثير آن به صورتهاي مرطوب و اشباع از آب و همچنين بركه هاي متعدد ،پذيراي انواع خاصي از درختان آبدوست نظير بيد و توسكا بوده است كه گذشته از چشم انداز بسيار زيبا، به دليل آن كه اين درخت همچون پمپ آب، آبهاي اضافي زميني را در خود كشيده و سپس تبخير مي كرد باعث خشك شدن زمينهاي غرقابي مي گردد. بدين ترتيب محيط هاي پذيرايي حشرات را (بركه ها و آبهاي سرگردان) از بين مي برد. چوب اين درختان نيز در انواع مختلف كاربردهاي فراوان محلي داشته است.

پوشش گیاهی  تالاب  انزلی  عمدتاً  گیاهان  آبزی است که علاوه بر فتوسنتز و ساخت موادآلی برای دیگر موجودات زنده،  به‌ عنوان  پناهگاهی  برای جانوران تالاب مانند ماهیان به حساب می‌آیند. درضمن می‌توانند محل امنی برای لانه‌گذاری، تخم‌گذاری وجوجه‌آوری پرندگان بومی و مهاجر تالاب باشند. گیاهان تالاب انزلی در چهاردسته به شرح زیر می‌باشند:

۱. گیاهان اراضی پیرامون تالاب

اراضی اطراف تالاب دارای خاک مرطوبی است بنابراین گیاهانی  که  به مقادیر زیاد رطوبت نیاز دارند در آنجا رشد می‌کنند. اغلب گیاهان این بخش درخت‌ها   درختچه‌ها هستند که بعضی از آنها عبارتند از: شب خسب ، توسکا قشلاقی ، درمنه ، جگن ، نخل تالابی ،سازو،سفید پلت، گردو و.....

۲. گیاهان حاشیه‌ای یا پایابی (EmergentPlants)

ریشه این گیاهان در خاک، بخش پائینی آن در آب و برگ‌ها و گل‌هایشان درخارج از آب قرار دارند برخی از آنها عبارتند از: نی (بوریا)، لوئی، علف هفت بند، تیرکمان آبی ، لاله تالابی ، هزارنی، پیازین تاجریزی، اسپرغان، سغذ سلطانی، پونه آبی، بارهنگ آبی، دم اسب و... .

۳. گیاهان شناور (Floating Plants)

برگ‌های این گیاهان بر سطح آب شناور است و ریشه آنها در بستر تالاب و عموماً گل‌هایشان خارج از آب قرار دارد. محل تجمع آنها غالباً در قسمت‌های بدون باد و آرام آب است. بعضی از آنها عبارتند  از: اوتریکولاریا ، سالوین (سرخس آبزی) ، هیدروکاریس (علف  قورباغه)، انواع عدسک آبی، انواع علف هفت‌بند، نیلوفر آبی سفید، نیلوفر آبی زرد، آزولا و...

۴. گیاهان غوطه‌ور (Submerged Plants)

این گیاهان به‌طور کامل یعنی با تمام اعضاء رویش  و زایش  خود  در آب غوطه‌ورند و البته ممکن است که گل آنها در سطح آب شکفته شود. برخی از آنها عبارت‌اند از : انواع جلبک‌ها، گوشاب شانه‌ای، هزار برگ، سراتوفیلوم شناور، تیزک، والیس نریای پیچیده و...

● حیات وحش تالاب انزلی

جانوران که اعضاء مهم هر اکوسیستم محسوب می‌شوند، مصرف کننده انرژی درزنجیره‌های غذائی هستند و در عین حال روند طبیعی را در محیط حفظ  می‌کنند. در تالاب‌ها  به‌ خصوص تالاب انزلی که شرایط اقلیمی و اکولوژیک خاصی دارند، جانوران بسیاری اعم از مهره‌داران و بی‌مهرگان یافت می‌شوند که با یکدیگر مجموعه‌ای کامل و پایدار تشکیل می‌دهند.

آبزیان

تالاب انزلي يك مخزن آب لب شور با عمق كم به شمار مي رود. وجود محيط آبي زنده اي مانند تالاب انزلي در كنار درياي خزر و ارتباط وسيع آن با دريا محيط مطلوبي را براي تخم گذاري انواع ماهيان فراهم ساخته است. وجود ۲۰ گونه ماهي در تالاب انزلي تأييد شده است. كه ۱۱ گونه آن بومي، ۸ گونه مهاجر و يك گونه نيمه مهاجر است. ماهي سفيد و سوف كه از ماهيان مهاجر هستند براي تخم ريزي و زاد و ولد به تالاب آمده و پس از تخم ريزي مجدداً به دريا بازمي گردند. كپورماهيان، اردك ماهي از ماهيان بومي تالاب هستند كه به طور دائم در تالاب زيست مي كنند. به نظر مي رسد تغييرات درجه حرارت دريا و شرايط محيطي تالاب به گونه اي است كه اين زيستگاه را مساعدترين محل براي تخم گذاري ماهيان و پرورش طبيعي بچه ماهيها ساخته است. از جهت ديگر تالاب انزلي با داشتن آب شيرين و انواع گياهان و حيوانات آبزي از نظر تغذيه زيستگاه مناسبي براي ماهيان به شمار مي رود. جريان و آرامش نسبي آب در تالاب امكان آميزش اسپرم ماهي نر با تخم ماهي ماده را در شرايط مطلوب فراهم مي سازد و ريشه و ساقه گياهان آبزي محل چسبندگي خوبي براي لاروها به شمار مي رود و به همين لحاظ هر ساله گله هايي از انواع ماهيان براي تخم ريزي و توليد مثل به تالاب روي مي آورند. اين ماهيان منشأ عظيم صيدي هستند كه توسط صيادان به انواع مختلف در تالاب انزلي صورت مي گيرد.

رفت وآمد قايق هاي موتوري، آلوده شدن آب به روغن سنگين و مواد شيميايي سمي، صيد بي رويه در زمان تخم ريزي، آلودگيهاي ناشي از مصرف سموم گياهي و كود شيميايي در مزارع اطراف تالاب رفت وآمد ماهي ها رابراي تخم ريزي به تالاب كاهش داده است و امكان توليد مثل به مراتب دشوار و محدود شده است.

از ۲۰ گونه ماهی که در تالاب انزلی  یافت می‌شود ۱۱ گونهٔ آن  بومی ، ۸ گونهٔ  آن مهاجر و یک‌گونه نیمه مهاجر است که برای تخم‌ریزی،زاد و ولد و گاه زیستن،به تالاب روی می‌آورند. ماهیان با ارزش‌ترین  گونه‌های  آبزی  تالاب  و دارای  اهمیت اکولوژیک و اقتصادی خاصی هستند و همچنین یکی از مهم‌ترین انواع پروتئین  حیوانی می‌باشند  که  از نظر مواد غذائی در مقایسه با  سایر  پروتئین‌های  جانوری، از ارزش بیشتری  برخوردارند. ماهیان  بومی  تالاب انزلی عبارت‌اند از: اردک‌ماهی ، ماش‌ماهی ، سیاه‌کولی ، لای‌ماهی ، سفیدکولی ، گربه‌ماهی ، سوف‌حاجی‌طرخان و آمورسفید. ماهیان مهاجر آن نیز عبارت‌اند از: سیم، سوف، کلمه ، سفید، سَس‌ماهی و کپور

پرندگان تالاب:

درياي خزر يكي از مهمترين مناطق زيستگاهي پرندگان آبزي مهاجر است اين دريا در مركز توزيع جغرافيايي جمعيت غازها و اردك ها(مرغابي ها) غرب سيبري، خزر و نيل واقع شده و هر ساله در اين مسير پرواز بيش از ۱۰ تا ۱۲ ميليون انواع اردك و غاز، قو و ساير پرندگان به مهاجرت مي پردازند. بسياري از اين پرندگان بين يك تا سه ماه از زندگي خود را در حواشي درياي خزر سر مي كنند. تالاب انزلي و آبگيرهاي حاشيه آن از مهمترين مناطقي است كه مي تواند بهترين شرايط را براي گذران زمستان پرندگان مهاجر فراهم سازد. تنوع پوشش گياهي تالاب سبب جلب و جذب پرندگان مهاجر به تالاب انزلي شده است. از لحاظ پذيرش جمعيت پرندگان مهاجر در تالاب انزلي پنج منطقه مشخص شده كه هر كدام وضيعت خاصي از پذيرش جمعيت پرندگان مهاجر دارند كه عبارتند از:

1- جمعيت پرندگان بارز منطقه مركزي تالاب كه نسبت به قسمت هاي ديگر تالاب به پيري زودرس دچار شده است و اين وضعيت به علت وجود پسابهاي خانگي، صنعتي و زراعي است كه موجب افزايش رويش هاي گياهي و مصرف اكسيژن، تركيب نامناسبي از آلاينده ها و بويژه فلزات سنگين است. به علت حجم آبي كه توسط رودخانه هاي متعدد به آن وارد مي شود مثل يك سد محكم و پايدار در مقابل شوري آب دريا مقاومت كرده و مانع تركيب و اختلاط دو نوع آب مي شود. اين منطقه محيط چندان مناسبي نيست ولي به علت رويش گياهان مناسب تغذيه غازها در زمستانها مأمن و پناهگاه بزرگي از پرندگان مي باشد و در فصول ديگر بيشتر پذيراي فلامينگو مي باشد.

بخش شرقي تالاب در اين بخش بيشتر جمعيت اردك ها و چنگر به چشم مي خورند و سپس با توجه به فراواني غازها، خروس كولي و كنار آبچرها و بقيه پرندگان از سهم كمتري در اين منطقه برخوردار هستند.